شبکه دامپزشکی کاشمر

تولید مثل گوسفندان یکی از عوامل مهم و اساسی در افزایش درآمد و سرمایه دامداران است.

تعداد زایمان گوسفندان در حالت طبیعی و نرمال یک بار در طول سال خواهد بود. بعضی از نژادهای دامی در طول سال ممکن است دو بار زایمان داشته باشند.طول مدت بارداری این دام اغلب ۵ ماه یا ۱۵۰ روز است.

تولید مثل گوسفندان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مدیریت دامداری است که به بهره‌وری و سودآوری مزارع دامپروری کمک می‌کند. گوسفندان معمولاً فصلی تولید مثل می‌کنند، به این معنا که زمان جفت‌گیری آن‌ها به تغییرات فصلی وابسته است. بیشتر نژادهای گوسفند در پاییز و اوایل زمستان، زمانی که روزها کوتاه‌تر می‌شوند، تمایل به جفت‌گیری دارند. این دوره فحلی معمولاً ۱۷ روز طول می‌کشد و در این زمان، میش‌ها آماده جفت‌گیری هستند.

بیشـترین میـزان تلفـات در گوسـفند و بـز، مربوط به زمان تولد تا شـیرگیری اسـت که این

امـر بیشـتر در 10 روز اول واقع میشـود بنابرایـن رعایت اصول مدیریتی صحیح ایـن دوره، در

بهـره وری حرفـه پـرورش گوسـفند و بز، بسـیار مهم اسـت و سـبب افزایش تعداد بـره و بزغاله

قابـل پـرورش و فـروش، بهازای هـر دام مولد میشـود یکی از شـاخصهای مدیریت خوب در

ایـن دوره، کاهـش نـرخ تلفـات در دوره شـیرخوارگی به کمتر از پنج درصد اسـت کـه با رعایت بعضی

اصول مدیریتی  قابل دسـتیابی اسـت.

بره تازه متولد شده اگر به صورت طبیعی به دنیا آمده باشد عموماً نیازی به مراقبت نداشته و میش می‌تواند مراقبت‌های بعد از زایمان را از آن به عمل آورد. البته دامدار باید بداند نیاز است مواردی که منجر به بیماری بره یا مرگ بره می‌شوند را کنترل کند. همچنین دامپرور باید غذای بره که همان ماک یا آغوز است را نیز تحت کنترل داشته باشد.

همان‌طور که اشاره شد این موارد در صورت زایمان طبیعی میش صادق هستند ولی اگر میش در به دنیا آوردن بره خود دچار سخت‌زایی شود نیاز است که دامدار اقدامات احتیاطی لازم را به مشورت یا حضور دامپزشک انجام دهد.

کمی قبل از زایمان یا پیش از آن باید میش و بره‌هایش را به یک جایگاه بره‌زایی یا اتاقک بره‌زایی منتقل کرد و بعد از گذشت 3 روز اگر مشکلی پیش نیاید، می‌توان آن‌ها را از جایگاه خارج کرد. حضور در این جایگاه‌ها می‌تواند به برقراری رابطه و پیوند بین میش و بره منجر شود. استفاده کردن از این جایگاه توسط دامدار کنترل سلامت مادر و بره تازه را آسان‌تر می‌کند..

بلافاصله بعد از زایمان باید پستان میش را بررسی کرد تا فراهم بودن شیر و یا مشکلات احتمالی نظیر ورم پستان شناسایی شوند. هر سرپستانک باید توسط دامدار استریپ شود (با فشار انگشتان شیر درون سر پستانک تخلیه شود). با این کار بخش مومی سرپستانک نیز خارج خواهد شد.

همچنین بره‌ها را باید از نزدیک تحت نظر داشت تا مطمئن شد که به راحتی شیر می‌نوشند. بره‌ای که شیر خورده باشد هنگامی که لمس شود پر بودن شکمش احساس می‌شود.

 

ماک یا آغوز و اهمیت آن به عنوان غذای بره

میزان اهمیت ماک به عنوان غذای بره آنقدر زیاد است که پرورش‌دهندگان دام به آن طلای مایع می‌گویند. اولین شیر تولید شده بعد از زایمان در پستان مادر، ماک یا آغوز نامیده می‌شود. همه پستانداران ماک را تولید می‌کنند. این ماده غلیظ بوده و رنگ آن مایل به زرد است.

 

از آنجایی که آغوز یا ماک حاوی مقدار زیادی پادتن است برای سلامتی بره تازه متولد شده و ایمنی آن در مقابل بیماری‌ها در چند هفته ابتدایی زندگی، ضروری است. از آنجایی که پستانداران در بدو تولد هیچ‌گونه پادتنی در بدن خود ندارند، همه آن‌ها در بدو تولد نیاز به ماک خواهند داشت. باید دانست که پادتن‌ها در جریان خون میش جابه‌جا نمی‌شوند و به همین دلیل از طریق بند جفت به جنین منتقل نخواهند شد.

 

پادتن‌ها مولکول‌های پروتئینی درشتی هستند که فقط در بازه‌ی 24 تا 36 ساعت بعد از تولد امکان عبور از دیواره روده را داشته و می‌توانند وارد جریان خون بره شوند. اگر این پادتن‌ها در چندین ساعت ابتدایی تولد جذب شوند، بیشترین کارایی را خواهند داشت. اگر بره‌ای ماک دریافت کند احتمال این‌که در یک محیط پاکیزه و بدون بیماری زنده بماند، بالا خواهد بود ولی اگر بره‌هایی ماک کافی دریافت نکنند احتمال بیماری بره و در نهایت مرگ بره خیلی بالا خواهد رفت.

 

بره تازه ذخایر انرژی محدودی دارد بنابراین برای این‌که بتواند دمای بدن را برای زنده ماندن حفظ کند نیاز به ماک دارد به خصوص بره‌ای که در آب‌وهوای سرد متولد شده است. به همین دلیل است  بره‌هایی که به اندازه کافی ماک باکیفیت دریافت نمی‌کنند، بیشتر در معرض بیماری‌های اسهال و ذات‌الریه قرار می‌گیرند.

ضدعفونی کردن بند ناف بره ها

یکی دیگر از اقداماتی که در 24 اول تولد بره به جهت کاهش مرگ و میر بره های شیری باید اجرا شود ضد عفونی کردن ناف بره های شیری است. ایجاد شدن عفونت در قسمت ناف بره یکی از مهمترین عواملی است که منجر به تلف شدن بره های تازه متولد شده می شود. عدم ضد عفونی کردن ناف بره ها موجب پخش شدن عفونت به تمام قسمت های بدن بره می شود که در آخر به تلف شدن آن می انجامد. جلوگیری از بروز عفونت های نافی در بره های تازه متولد شده نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن بره ها ایفا می کند. بند ناف بره ها یک هفته پس از متولد شدن بره می خشکد و از بدن بره جدا می شود تا آن زمان می بایستی از تماس ناف بره با سطوح آلوده جلوگیری کنید. برای ضد عفونی کردن ناف بره معمولا از موادی مانند تنتور ید و بتادین استفاده می شود. به جهت ضد عفونی قسمت ناف تمامی بخش ها ناف و اطراف آن را به خوبی در محلول های ضد عفونی کننده آغشته کنید. برای اطمینان از ضد عفونی کردن ناف بره های تازه متولد شده می توان ناف بره در درون ظرفی از محلول ضد عفونی کننده قرار دهید.

چرا بره های تازه متولد شده اینقدر آسیب پذیر هستند؟

در نشخوارکنندگان امکان انتقال هیچ گونه آنتی بادی از جفت وجود ندارد. این بدان معناست که بره ها بدون محافظت در برابر بیماری متولد می‌شوند و برای بدست آوردن ایمنی به آغوز متکی هستند.

 

همچنین این حیوانات دارای پوشش روده‌ای بسیار نفوذپذیر هستند که می‌تواند هرگونه باکتری و سموم را وارد جریان خون کند. حرکات آهسته روده در روز اول زندگی به باکتری های بلعیده شده زمان بیشتری برای ایجاد و تکثیر می‌دهد.

 

در ضمن بره های تازه متولد شده ذخایر انرژی محدودی دارند. همه آنها با مقدار محدودی چربی در بدنشان متولد می‌شوند. اگر بدن آنها خیس شود، با سرعت بیشتر گرما از دست می‌دهند و زمان بیشتری نیاز دارند تا کاملا خشک شوند. همه این موارد خطر مرگ و میر بره را به شدت افزایش می‌دهد و نیاز به مراقبت ویژه دارند.

 

مرگ بره

در حدود 75 درصد مرگ بره ها در زمان نزدیک به زایمان میش اتفاق می‌افتد. تعداد زیادی از این بره‌ها یا مرده به دنیا می‌آیند یا در هفته‌های ابتدایی تولد تلف می‌شوند.

 

از جمله دلایل اصلی مرگ و میر بره‌ها باید به مرده‌زایی 30 درصد، گرسنگی و سوتغذیه و مسائل مربوط به غذای بره 30 درصد، موارد مربوط به بیماری بره 20 درصد، حوادث و شکارگرها 5 درصد، نقص‌های تولد 5 درصد و سقط جنین 10 درصد، اشاره کرد.

بیماری بره

بیماری‌هایی مثل ذات‌الریه، اسهال، کاهش دمای بدن و موردی مثل گرسنگی از جمله مواردی هستند که در دسته بیماری بره قرار گرفته و هر کدام نیاز به مراقبت‌های خاص خود دارند.

 

اسهال

عامل ایجادکننده بیماری اسهال در بره یکی از باکتری‌های ای.کولای، سالمونلا و کلستریدیوم پرفرنیتزینس تیپ سی  است. مصرف زیاد شیر نیزتحت شرایط خاص می‌تواند عامل اسهال تغذیه‌ای یا غیر عفونی در بره تازه متولد شده باشد. رعایت اصول بهداشتی و استفاده از ماک به عنوان غذای بره می‌تواند از بروز این بیماری جلوگیری کند.

 

برای درمان اسهال می‌توان از آنتی‌بیوتیک‌ها، مایعات و الکترولیت‌ها و پروبیوتیک ها بهره برد. واکسن‌های تجاری برای اسهال‌هایی با منشا ای.کولای و کلستریدیوم پرفرنیتزینس تیپ سی نیز وجود دارند.

 

ذات‌الریه

ذات‌الریه نیز یکی بیماری با منشا باکتریایی است که عموماً به وسیله‌ی باکتری‌های پاستورلا همولیتکا و در برخی از موارد باکتری مایکوپلاسما رخ می‌دهد. از علائم ذات‌الریه باید به تب، ناتوانی در مکیدن شیر، افزایش نرخ تنفسی اشاره کرد. درمان نشدن این عارضه می‌تواند منجر به مرگ بره شود.

 

نحیف بودن بره، دریافت نکردن ماک کافی، مشکلات تهویه در مکان نگه‌داری، آلودگی، رطوبت و سرما از جمله عوامل بروز ذات‌الریه در بره هستند. عموماً این بیماری در میان گوسفندانی که در مزرعه یا جایگاه پرورش داده می‌شوند به نسبت گوسفندانی که در مرتع نگه‌داری می‌شوند، شایع‌تر است. برای درمان آن نیز از آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل پنی‌سیلین، تتراسایکلین‌ها و …تحت نظر دامپزشک فارم  استفاده می‌شود. خوراندن مایعات نیز به روند بهبودی این بیماری کمک می‌کند.

 

کاهش دمای بدن و گرسنگی

سرمازدگی یا کاهش دمای بدن به همراه گرسنگی دو علت اصلی مرگ بره هستند. این دو عامل می‌توانند باعث 5 تا 30 درصد تلفات بره تازه متولد شده باشند. عموماً 30 درصد از تلف شدن بره‌ها تا زمان از شیرگیری آن‌ها، به دلیل گرسنگی و کاهش دمای بدن رخ می‌دهد؛ و عموماً هم در 3 هفته ابتدایی تولد به وقوع می‌پیوندد.

یک بره تازه برای این‌که در یک محیط سرد دمای بدنش را مناسب نگه دارد، باید به همان اندازه که دما از دست می‌دهد، دما تولید کند. در صورتی که این اتفاق رخ ندهد، بره دچار سرمازدگی خواهد شد.

بره‌های کم‌سن‌تر به دلیل این‌که چربی ذخیره‌ای کمتری (حدود 3 درصد) دارند در مقایسه با گوسفندان بالغ که حدود 10 تا 15 درصد چربی ذخیره‌ای دارند، زودتر سرمازده خواهند شد.

لیسیده شدن توسط میش در بدو تولد، داشتن پوشش ضخیم‌تر و حضور در یک مکان سرپوشیده می‌تواند از سرمازدگی بره در بدو تولد و بیماری بره و مرگ آن جلوگیری کند.

بره‌ای که سرمازده باشد در ایستادن ضعف داشته و حالتی جمع‌شده دارد و حتی در موارد حاد سرمازدگی ناتوانی در بالا نگه داشتن سر و گوش‌های افتاده نیز نشانه کاهش دمای بدن است. وجود سرما در گوش‌ها و دهان و ناتوانی در مکیدن شیر نیز از دیگر نشانه‌های این عارضه هستند.

 

دمای طبیعی بدن بره‌ها بین 38.5 تا 39.5 درجه سانتیگراد بوده و اگر دمای بدن آن‌ها پایین‌تر از 37.8 درجه سانتیگراد باشد، بدن آن‌ها دچار کاهش دمایی شده است. برای سنجش دمای بدن بره می‌توان از دماسنج‌های مقعدی استفاده کرد.

 

گرم کردن بره

انتقال بره به یک محیط گرم، خوراندن ماک به آن، در صورت ناتوانی از خوردن استفاده از لوله تغذیه برای غذای بره ، در صورت خیس بودن خشک کردن و پیچیدن بره در یک حوله و استفاده ازگرم کننده ها از جمله راه‌های گرم کردن بره‌ای است که دچار سرمازدگی شده است.. اگر بره تازه متولد شده تا دو ساعت بعد از تولد شیر ننوشد باید برای این کار به آن کمک کرد.

 

همچنین باید دانست کاهش دمای بدن برای بره تازه به دلیل در معرض هوای سرد بودن، است و در بره‌هایی که 24 ساعت از تولد آن‌ها گذشته باشد، به دلیل گرسنگی رخ می‌دهد.

استفاده از مکملها و پروبیوتیک و الکترولیت ها و سایر موارد حمایتی زیر نظر دامپزشک قبل از وقوع موارد ذکر شده  در کاهش بیماری و جلوگیری از تلفات احتمالی اقدامی موثر می باشد .

گردآوری:

دکتر سعید خانزاده

رئیس شبکه دامپزشکی کاشمر