اداره کل دامپزشکی استان خراسان رضوی

حیوانات زلزله را از انسانها سریع تر تشخیص می دهند. این موضوعی است که از دید بسیاری از افراد موهبت مهم در نظر گرفته می شود. اما رادارهای تشخیصی حیوانات چگونه عمل می کند؟

ماجرای تشخیص زلزله چیست؟

عامل تشخیص زود هنگام زلزله توسط حیوانات را می توان آناتومی و فیزیکشان دانست. توانایی حیوانات در پیش‌بینی زلزله از گذشته دور تا کنون مورد توجه انسان بوده است. این قدرت فرابشری، که در افسانه‌های کهن بازتاب یافته، امروز با بررسی‌های علمی نیز تایید شده است. امروزه بسیاری از شهروندان کلان‌شهرها از حیوانات خانگی نگهداری می‌کنند، اما از قدرت پیش‌بینی زلزله در این همراهان خود غافلند.

مروری بر عوامل تکنولوژیک تشخیص زلزله

نخستین عامل تشخیص زلزله شنیدن صداهایی است که در محدوده فرکانس شنوایی انسان نیستند. (محدوده شنوایی موثر انسان عموماً در بازه ۱۰۰ تا ۱۰ هزار هرتز است) ،این در حالی است که پرندگان می‌توانند صداهایی با بسامد ۱/ ۰ هرتز تا ۱۰ هرتز را نیز بشنوند (فروصوت) و موش‌ها و جوندگان می‌توانند اصواتی با بسامد ۱۰۰ هزار تا یک میلیون هرتز را بشنوند (فراصوت)

دوم بروز تغییرات در میدان‌های مغناطیسی یا الکتریکی محدوده محل زندگی. سوم، پیش لرزه‌های خفیف. چهارم، تغییر سطح آب‌های زیرزمینی. پنجم، امواج الکترومغناطیس و ششم آزاد شدن گازهایی که در لابه‌لای صفحات زمین محبوس شده بودند.

قناری ها نقش رادارهای روزگاران گذشته را داشتند.

قناری ها تا مدت ها همکاران محکوم به فنای معدنچیان بوده اند، کارگران معدن آن ها را به داخل تونل ها می بردند و هنگامی که قناری بخت برگشته شروع به بال بال زدن می کرد، بلافاصله متوجه تصاعد گازهای سمی می شدند و تونل را ترک می کردند؛ این حیوانات تا سال های متمادی توانستند جان معدنچیان را نجات دهند، البته پس از مدتی انسان ها توانستند از تکنولوژی های پیشرفته تری استفاده کنند و قناری ها بازنشسته شدند.

به همین دلیل، برای برخی از انسان ها تکنولوژی حرف اول و آخر را می زند، اگرچه همیشه هم نمی توان به تکنولوژی وابسته بود. زلزله از مواردی است که در حال حاضر پیش بینی آن از حیطه توانایی های تکنولوژی خارج است، اگرچه مانند همه عرصه های دیگر، دانشمندان از پا ننشسته اند و همچنان راه های مختلف را آزمون می کنند تا سرانجام مسئله را حل کنند. به همین دلیل پژوهشگران حوزه رفتارشناسی حیوانات هم دست روی دست نگذاشته اند و رفتار حیوانات را پیش از زلزله مطالعه می کنند. به نظر می رسد حیوانات مکانیسم هایی دارند که می توانند زلزله را پیش از وقوع احساس کنند: گویا در این مورد هم حیوانات باید به کمک انسان ها بیایند.

 فناوری های علمی تشخیص زلزله

یکی از ارگان هایی که در کشورمان در حوزه زلزله مطالعه می کند، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی است، این سازمان از زوایای مختلف زلزله را مورد بررسی قرار می دهد، در این پژوهشکده کارگروه تخصصی ای وجود دارد، که عنوان آن بسیار هیجان انگیز است: «گروه تخصصی رفتارشناسی حیوانات».

در این بخش پژوهشگرانی وجود دارند که رفتار حیوانات را در رابطه با وقوع زلزله مورد بررسی قرار می دهند. نخستین گزارش ثبت شده در رابطه با رفتارهای غیرعادی حیوانات پیش از وقوع زلزله، به سال های ۳۷۳ پیش از میلاد باز می گردد، در این زمان مشاهداتی مبنی بر ترک لانه از سوی مارها، راسوها و موش ها گزارش شده است، این حیوانات برای فرار از خطرات زلزله، چند روز پیش از وقوع آن، شهر را ترک کردند و پس از آن زلزله ای مهیب شهر هلیس در یونان را لرزاند.

موارد مشابهی نشان دهنده این موضوع است که حیوانات توانسته اند وقوع زلزله را پیش بینی کنند و جان خود را نجات دهند. مطالعات زیادی در همین زمینه در حال انجام است تا توانایی مرموز جانوران را در پیش بینی زلزله مورد بررسی قرار دهد.

بدن حیوانات قوی ترین تکولوژی خدادای را داراست

با وجود این که گزارش های زیادی در رابطه با بروز انواع بی قراری ها در حیوانات پیش از وقوع در دست است؛ با این حال، دانشمندان هنوز نتوانسته اند به طور علمی این توانایی را اثبات کنند، جانوران به دلایل مختلف می توانند رفتار بی قراری بروز دهند.

در هر حال، با وجود نبود شواهد قوی، نمی توان منکر آن شد که برخی از حیوانات قابلیت های حسی خارق العاده ای دارند. آن ها با استفاده از همین حواس قدرتمند توانسته اند بقایشان را روی زمین تثبیت کنند و امکان دارد جانوران در جریان تکاملشان توانایی پیش بینی زلزله را هم به دست آورده باشند.

هر زلزله پیش از وقوع علائمی را بروز می دهد که برای جانوران قابل درک است، اگرچه در بسیاری از موارد دستگاه های ما هم می توانند آن علائم را ثبت کنند، این حال انسان ها هنوز از توانایی تعیین محل و زمان وقوع زلزله ناتوان هستند، اما جانوران این نشانه ها را احساس می کنند و انواع مختلفی از بی قراری ها تا ترک لانه و فرار را بروز می دهند.

میدان مغناطیسی زمین و  درک جانوران

یکی از علائم وقوع زلزله، تغییرات میدان مغناطیسی زمین است، این مسئله تاکنون بسیار اتفاق افتاده که از ماه ها قبل از وقوع زلزله، در شعاع چندصد کیلومتری دورتر از کانون آن، گزارش هایی مبنی بر تغییرات میدان مغناطیسی زمین ثبت شده باشد، برای نمونه این ناهنجاری ها حدود سه ماه پیش از وقوع زلزله رودبار در سال ۱۳۶۹، در کشور آذربایجان ثبت شد. مطالعات زیادی در رابطه با توانایی درک جانوارن از میدان مغناطیسی زمین صورت گرفته و این قابلیت در جانوران اثبات شده است. بنابراین دور از ذهن نیست که جانوران با درک ناهنجاری های میدان مغناطیسی زمین، زلزله را پیش از وقوع آن احساس کنند.

یکی از دیگر نشانه های بروز زلزله، تغییرات بارهای الکتریکی در اتمسفر است، هنگامی که سنگ ها، در مراحل انتهایی وقوع زلزله تحت فشار شدید قرار می گیرند، یون های مثبت زیادی تولید می شود، وجود این یون ها در هوا، برای جانداران و حتی انسان ها خوشایند نیست. وجود این یون های  مثبت، منجر به بروز «سندرم سروتونین» در جانداران می شود. سروتونین، هورمونی است که خلق و خو را تحت کنترل خود دارد و تغییرات آن منجر به بروز بی قراری و ناهنجاری های رفتاری می شود.

پیش بینی شگفت انگیز زلزله :

بی قراری های جانوران پیش از وقوع زلزله به تغییرات این هورمون نسبت داده می شود؛ این یون ها در انسان ها هم می توانند موجب بروز سردرد و حالت تهوع بشوند.

به نظر می رسد، حیوانات نسبت به تغییر سطح این هورمون حساس ترند و سعی می کنند از محل تجمع یون های مثبت دور شوند، به عنوان مثال، دوربین های تله ای در پارک ملی یاناچاگا در پرو، حدود سه هفته، هر روز رفت و آمد تعداد کمتری از گونه های حیات وحش را در سطح پارک به ثبت رساندند، این پدیده برای این پارک که جانوران زیادی در آن جنب و جوش داشته اند، واقعه ای غیرمعمول بود، اما پس از این که، زلزله سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰)، در کشور پرو به وقوع پیوست، دلایل این رفتار هوشمندانه بیش از پیش روشن شد؛ جانوران، توانسته بودند، زلزله ای که کانون آن حدود ۳۵۰ کیلومتر از پارک فاصله داشت را درک و هرچه بیشتر خودشان را از آن دور کنند.

علامت دیگری که برای جانداران پیش از وقوع زمین لرزه قابل درک است، مربوط به حرکات پوسته زمین است. این حرکات منجر به تولید صداهایی با فرکانس پایین می شود، صداهایی که برای گوش انسان قابل شنیدن نیست، اما از آن جا که حیوانات توانایی شنیدن صداهایی با فرکانس بسیار پایین را دارند، پیش از وقوع زلزله، صدای آن را می توانند بشنوند، اگرچه ممکن است، نتوانند دلیل آن را تشخیص دهند، با این حال، رفتارهای عصبی از خود بروز می دهند. تولید سر و صدا در میان حیواناتی که به صورت گروهی زندگی می کنند، نوعی عکس العمل طبیعی برای مقابله با صداهای آزاردهنده است، به عنوان مثال، همهمه و بروز ناآرامی شدید در دسته های غازهای اهلی پیش از زلزله سال ۱۷۸۳ میلادی (۱۱۶۲) در شهر کالابرین ایتالیا به ثبت رسیده است.

زلزله سنج های جانوری

افسانه های ژاپنی گربه ماهی ها را جانورانی دارای قدرت پیشگویی زلزله می دانند. با این حال مشخص شده است که جانوران دیگر هم رفتارهای شاخصی پیش از وقوع زلزله از خود بروز می دهند که پیش از این اشاراتی به آن ها شد؛ جاندارانی که بهتر از بقیه می توانند علائم زمین لرزه را پیش از وقوع آن احساس کنند.ش