• 1401/09/06 - 09:39
  • تعداد بازدید : 3950
  • زمان مطالعه : 14 دقیقه

آشنایی و پیشگیری از بیماری تب برفکی

بیماری تب برفکی یک بیماری بسیار عفونی و بشدت واگیر دام می باشد که به لحاظ شدت خسارات اقتصادی یکی از موانع اصلی در تامین بهداشت و تولید دام و فراورده های دامی محسوب می گردد.این بیماری سبب کاهش شدید تولید دام شده و نقش اساسی در تجارت دام و فراورده های خام دارد. تب برفکی یک بیماری ویروسی بشدت مسری بوده و تقریباً تمامی دام های زوج سم از جمله گونه های نشخوارکنندگان اهلی نظیر گاو ، گاومیش ، گوسفند و بز مورد هدف ویروس عامل بیماری قرار می گیرند. شدت واگیری در دامهای حساس بسیار بالا ( ۱۰۰% ) بوده ولی میزان مرگ و میر پائین و عمدتاً دام های جوان را در برمی گیرد. 
اگرچه تلفات آن در دامهای بالغ کم است و بندرت اتفاق می افتد ولی در دامهای جوان بخصوص بره و بزغاله تلفات قابل توجهی دارد و از همه مهمتر خسارات بسیار شدید اقتصادی و اجتماعی ناشی از کاهش تولیدات دام وکاهش بهره وری دام را بهمراه دارد و صادرات دام و فراورده های آن را متوقف می سازد.

تب برفکی با میزان شیوع متفاوت در بسیاری از کشورهای آفریقا، خاورمیانه، آسیا و بخشهائی از کشورهای آمریکای جنوبی بشکل بومی می باشد. 
اروپا، آمریکای شمالی ومرکزی، کشورهای اقیانوسیه و کارایئب از بیماری پاک شده اند. 
در بین ویروسهای ۷ گانه بیماری تب برفکی، تیپ A بیشترین زمینه تغییرپذیری و ایجاد واریانت های جدید را از خود نشان داده و در سالهای اخیر حداقل ۳ واریانت تائید شده از تیپ A تب برفکی در ایران علاوه بر تیپ A22 که سالها از ثبات بیشتری برخوردار بوده شناسائی گردیده است. سایر تیپ های ویروس از جمله O و Asia I تغییر پذیری کمترو محدودتری دارند. اگر چه در بین آنها برخی حدت زیادتر و برخی حدت کمتری دارند و بدین لحاظ در زمان استفاده از ویروس های جدا شده، حدت و شدت بیماریزائی آنها بایستی کنترل و همواره ویروسی در واکسن بکار گرفته شود که در بین ویروسهای شایع ، بیشترین حدت بیماریزائی را داشته باشد. که در کشور ما این بیماری مهمترین عامل تهدید کننده سرمایه دامی و تولیدات دامی و اولین بیماری دامی جدول مبارزه با بیماریهای دام محسوب می گردد.
ویروس بیماری تب برفکی از خانواده پیکور ناویریده ( کوچکترین ویروسهای شناخته شده از نظر اندازه ) و از جنس Aphtovirus دارای ۷ تیپ کاملاً متمایز از یکدیگر می باشد. ۷ سروتایپ مختلف ویروس تب برفکی عبارتند از:( A , O , ASIAI , C , SAT1 , SAT2 , SAT3 ) تمام این سروتایپ های تب برفکی می توانند بیماری را بشکلی ایجاد نمایند که از نظر درمانگاهی غیر قابل تفکیک ولی از نظر ایمنی شناختی با یکدیگر متفاوت هستند.

ویروس تب برفکی نسبت به محیطهای اسیدی و بازی حساس است و در PHهای کمتر از ۴ و بیشتر از ۱۱ غیر فعال و کشته می شود و در PH 7/4تا ۶/۷ از پایداری بیشتری برخوردار است. ویروسهای تب برفکی میتوانند عفونت زائی خود را در PH بین ۵/۹ ـ ۷/۶ و در ۴ درجه سانتیگراد یا پائینتر حفظ می نمایند ولی با بالا رفتن درجه حرارت میزان عفونت زائی این طیف با افزایش دما کاهش می یابد. 
تأثیر درجه حرارت محیط بر عفونت زائی ویروس تب برفکی بستگی به ترکیب مواد موجود در محیط دارد بطوریکه ویروس تب برفکی میتواند در محیطهای حاوی مواد آلی به مدت زیادی دوام آورده و غیر فعال نشود. ویروس تب برفکی در درجه حرارت زیر صفر و شرایط انجماد بطور نامحدودی زنده باقی می ماند. حتی در شرایط ۴ درجه و در محیطهای ساده ویروس تب برفکی تا بیشتر از یک سال عفونت زائی خود را حفظ می‌نماید. سوسپانسیون تهیه شده ویروس در درجه حرارت معمولی محیط ( درجه ۲۲ ) بین ۸ تا ۱۰ هفته و در درجه حرارت ۳۷ درجه تا ۱۰ روز خاصیت عفونت زائی خود را حفظ میکند و در درجه حرارتهای بالاتر بسرعت غیرفعال میشود. بطور مثال درجه حرارت ۵۶ درجه به مدت ۳۰ دقیقه جهت غیر فعال نمودن اکثر سویه های ویروس تب برفکی کافی میباشد. 
نور خورشید تأثیر کمی در غیر فعال شدن ویروس دارد و بطور کلی غیر فعال شدن ویروس در شرایط محیطی بستگی به میزان رطوبت ( رطوبت نسبی کمتر از ۶۰ % ) و درجه حرارت داردترکیبات اسیدی و قلیایی مؤثرترین مواد برای ضدعفونی سازی هستند

 راههای انتقال بیماری: 
ویروس بیماری تب برفکی از راه های مستقیم و غیر مستقیم بشرح زیر انتقال می یابد. 
انتقال مستقیم : 
مهمترین و اصلی ترین روش انتقال و انتشار بیماری بخصوص در کشورهای که بیماری به فرم بومی حضور داشته و اپیدمی های منطقه ای و یا وسیع دارند ، انتقال به روش مستقیم یعنی تماس دام آلوده با دام حساس می باشد. دامهای مبتلا دارای علائم کلینیکی بیماری ، خصوصاً در مراحل اولیه و فاز تب دار ویروس را از طریق انتشار همراه با هوای تنفس به دام در تماس انتقال داده و سبب بروز بیماری در دام حساس میگردند. به لحاظ وجود مقادیر بسیار زیاد ویروس در ترشحات و هوای تنفسی دامهای آلوده خصوصاً قبل از بروز علائم بالینی ، انتقال مستقیم از دام آلوده به دام سالم بسرعت و سریع اتفاق می افتد و بعنوان راه انتقال اولیه بیماری در گله محسوب می گردد. 
گوساله ها در اثر خوردن شیر دامهای مبتلاء که حاوی مقادیر زیادی ویروس تب برفکی می باشدو یا لیسیـدن گوسالــه ها توسط مادران مبتلاء ویروس تب برفکی میتوانداز طریق خوراکی به آنها منتقل و سبب بروز فرم های کلینیکی و حاد بیماری در آنها می گردد که می تواند منجر به مرگ و میر سریع در آنها گردد
در نشخوارکنندگان مسن گاو، گاومیش و گوسفند و بز ویروس باید از طریق سیستم تنفسی به بدن دام راه پیدا کند .

انتقال غیرمستقیم : 
ویروس ‌تب برفکی بصورت مکانیکی با انواع وسائل و ابزار دامداری از قبیل وسائط نقلیه کاربردی در توزیع غذای دام، ماشین و وسائل حمل و شیر، بستر دام، وسائل نگهداری و مقید سازی دام، لباس و سایر ابزار آلات دامپروری آلوده به ویروس تب برفکی و همچنین توسط ترشحات دام از قبیل بزاق، شیر و مدفوع منتقل می شوند. دامپزشکان و سایر پرسنل دامداری که تماس نزدیک با دام دارند می توانند در انتقال بیماری مؤثر باشند. ابزار و وسائل آلوده مورد استفاده از جمله انواع سرنگ، سرسوزن، وسائل تلقیح مصنوعی، رفت و آمد وسائط نقلیه و تردد افراد می تواند سبب انتقال بیماری می شود.انتقال بیماری از طریق فراورده های خام دامی نظیر گوشت، شیر، پشم، پوست و  آلوده نیز گزارش گردیده است.

انتشار از طریق بادWind borne ): 
انتقال بیماری توسط باد تا چند کیلومتر از دامداریهای آلوده به مناطق پاک و عاری از بیماری صورت می گیرد و فاکتورهای از جمله زمان و حجم ویروس پراکنده شده و تعداد دام مبتلا در کانونهای درگیر بیماری در این نوع انتقال موثر می باشند. 
از طرفی جهت انتقال ویروس بوسیله باد ،وجود سایر عوامل از جمله وزش باد ملایم با سرعت ثابت، جهت باد، بالا بودن رطوبت نسبی ( حداقل ۶۰% ) تابش ضعیف نور آفتاب و عدم بارشهای تند لازم است.

ماندگاری ویروس: 
ویروس مولد بیماری تب برفکی از جمله مقاوم ترین ویروسهای شناخته شده در طبیعت می باشد . این ویروس قادر است در محیط خارج از بدن دام تا مدت ۴۰ روز در بستر فضولات و ترشحات بدن زنده و عفونت زا باقی بمانند و هفته ها در خوراک دام و فراورده های دامی از جمله پشم و پوست دام زنده مانده و از مکانی به مکان دیگر انتقال یابد. 
نسبت بــه حرارت و رطوبت مقاوم بوده ،بطوریکه در گوشت منجمد تا ۸۰ روز زنده باقـــــی می ماند، ویروس در حرارت مستقیم پائین و در درجه حرارت ۵۰ تا ۶۰ درجه بسرعت از بین میــرود. ( ۵۶ درجه ۳۰ دقیقه ) خشک شدن ، سرما و نمک تاثیر چندانی در از بین بردن ویروس ندارد. 
مدت زمان ابقاء و زنده ماندن ویروس در شرایط مختلف به شرح زیر است: 
- ۵۰ روز در آب، ۷۴ روز در مرتع با دمای ۱۸-۸ درجه و رطوبت نسبی مناسب، 
- ۴ هفته بر روی موی گاو آلوده به ترشحات و خون آلوده، ۱۳ هفته بر روی چکمه آلوده به ترشحات و خون، 
- ۳۵۲ روز در پوست تازه نمک سود شده که در دمای ۴ درجه نگهداری می شود. 
ـ ۱۴ روز در فضولات خشک شده دام ( پهن و کود )، بمدت ۶ ماه در لجن زمستانه ، بمدت ۲۸ روز در خاکهای سطحی در پائیز و بمدت ۳ روز در خاکهای سطحی در تابستان و ۳۹ روز در ادرار عفونت زائی خود را حفظ می نماید

ایمنی حاصل از عفونت طبیعی و ایمنی ناشی از واکسیناسیون قادر به جلوگیری از Carrier شدن دامهای مبتلا نمی باشد و بخشی از دامهای مبتلاء بالقوه عامل حفظ و بقاء ویروس در گله و یا جمعیت حساس به بیماری باقی می ماند و همواره پیشگیری و کنترل این بیماری را با مشکل روبرو می سازند.

وضعیت بیماری و پراکندگی جغرافیائی آن در ایران: 
در ایران سه سوش Asia 1 – O – A عمده ترین ویروسهای مولد تب برفکی هستند و در بین آنها سوشهای A و O حدود ۵۰ سال در گردش بوده ولی سوش Asia I پایداری و ثبات کمتری داشته و در مواقعی از زمان محو و مجدداً بروز نموده است .سویه Asia I طی سالهای ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۸ یعنی حدود ۱۰ سال در موارد بروز بیماری تب برفکی در کشور شناسائی و تشخیص داده نشد ولی از مرداد سال ۱۳۷۸ مجدداً ظهور و هم چنان جزء سه تیپ اصلی ویروسهای بیماری تب برفکی در کشور در حال چرخش می باشد.

 خصوصیات اپیدمیولوژیکی تب برفکی : 
دامهای حساس : 
حیوانات اهلی شامل گاو، گاومیش، گوسفند، بز، خوک و گوزن به بیماری تب برفکی حساس هستند. بیماری معمولاً با شدت وحدت بیشتری در گاو و خوک بروز می کند.

انتقال بیماری : 
بیماری تب برفکی را میتوان به جرأت مسری ترین بیماریهای دام نامید. گاو میزبان نشانگر و شاخص خوب ویروس تب برفکی است زیرا بشدت در برابر ابتلاء از راه تنفسی حساس است و علائم درمانگاهی به شکل کلاسیک در این دام مشاهده میشود. 
در فرآورده های دامی اگرچه ویروس تب برفکی در گوشت متعاقب کشتار و رسیدن گوشت به حالت اسیدی بی اثر یا غیر فعال می گردد ، ولی بمدت طولانی در بافتهای لنفاوی سرد یا منجمد، در مغز استخوان و لخته های خونی باقی‌می‌ماند و در احشاء بمدت کمتری فعال باقی‌می‌ماند.

علائم بیماری تب برفکی در گاو : 
تب ناگهانی و شدید است به طوری که درجه حرارت بدن تا ۴۲ درجه سانتیگراد می رسد. سایر علائم شامل پریشانی، بی اشتهایی و قطع ناگهانی تولید شیر نیز در مراحل اولیه همراه با تب مشاهده می گردند. این وضعیت ممکن است یک روز یا بیشتر طول بکشد و سپس مرحله بعدی یا فاز وزیکولی یا (طاولی) بیماری پدیدار میشود. در فاز وزیکولی بافتهای اپیتلیال دهان، سم پستان و دستگاه تولید مثل مورد هجوم ویروس قرار می گیرند. ضایعات وزیکولی در زبان، لبها، پای دندانها،‌ کام، منخرین ، پوست بین انگشتی، نوارهای تاجی برآمدگیهای پاشنه پا ،سر پستانهای گاوهای شیری ظاهر و بر گسترش آنها اضافه می گردد.

دوره کمون بیماری در موارد ابتلاء به شکل طبیعی متغیر است و عمدتاً بستگی به نوع دام، سویه ویروس، مقدار یا دز ویروس و راه ابتلاء دارد. این دوره در کوتاهترین حالت خود ۲ تا سه روز طول می کشد که میتواند در شرایطی که دام با مقادیر بسیار پائین ویروس آلوده شده باشد ۱۰ تا ۱۴ روز به طول بیانجامد.

در ابتدا ضایعات بشکل کانونهای کوچک پرخون در یک یا چندین ناحیه از نواحی ذکر شده ظاهر و با پیشرفت بیماری این ضایعات کوچک به یکدیگر پیوسته و ضایعات وزیکولی بزرگتری را ایجاد می کنند که ۱ تا ۲ سانتیمتر وسعت داشته و به آن وزیکول یا طاول اولیه گفته می شود. با اتصال طاول های اولیه، طاول های وسیعتر و بزرگتری ایجاد میشوند که سطح زیادی از مخاط یا اپلی تلیوم زبان و یا دهان را در بر می گیرند. وزیکولهای اولیه و زیکولهای بزرگتر حاوی مایع زرد کهربایی میباشند که حاوی مقادیر بسیار زیادی از ویروس تب برفکی بوده و سطح شان نسبت به سایر قسمتهای پوست رنگ خود را از دست می دهد. طاول شکل گرفته با فاصله ۲۴ ساعت ترکیده و تبدیل به زخم دردناکی می گردد که بافت مخاط نکروزه با لبه‌های نامنظم آنرا احاطه نموده است. در دهان معمولاً‌ طاول ها بیشتر در سطح زبان، پای دندانها و کام دیده می شود. در مواردی بیماری ممکن است بیشتر قسمت بافت اپلی تلیوم سطح بالائی زبان بطور کامل جدا شود. تورم دردناک دهان همراه با طاول های سالم و به تازگی پاره شده، موجب ترشح زیاد بزاق از دهان، عدم تمایل به خوردن غذا می گردد. در این مرحله دام مبتلا بطور کامل از خوردن غذا دست می کشد

و متعاقب آن به کاهش شدید یا قطع تولید شیر و کاهش شدید وزن دچار می شود.

در اشکال عادی بیماری، ضایعات دهانی و وزیکولی در مدت زمان حدود ۱۰ روز بهبودی پیدا می کنند و اشتها و غذا خوردن دام نیز چند روز پس از پارگی وزیکولها بهبود می یابد. لنگش و ضایعات نوک پستان نیز ممکن است مشاهده شود. شدت واگیری بیماری تب برفکی بسیار بالا است ولی میزان مرگ و میر آن در دامهای بالغ معمولاً کمتر از ۵% ولی در دامهای جوان بخصوص بره و بزغاله بسیار بالا می باشند.

 علائم بیماری در گوسفند و بز : 
بیماری تب برفکی در گوسفند و بز معمولاً‌ به فرم خفیف تری نسبت به سایر دامهای حساس بروز می کند و در اغلب اوقات قابل شناسائی نیست. ضایعات و طاولهای دهانی در تب برفکی گوسفند و بز واضح نیست. وزیکولها اکثراً در کام و سطح پشتی زبان دیده می شوند، که کوچک بوده و بسرعت بهبودی پیدا می کنند. 
ضایعات ناحیه سم در تب برفکی گوسفند و بز در اکثر موارد در ناحیه نوار تاجی مشاهده می شود که البته تشخیص آن براحتی ممکن نیست و جهت مشاهده و معاینه آن لازم است با تراشیدن یاکنارزدن موهای نوار تاجی آن قسمت سم را بدقت معاینه نمائیم. لنگش اغلب تنها علامت بارز درمانگاهی و مهمترین علامت درمانگاهی تب برفکی گوسفند و بز است که بایستی از سایر عوامل ایجاد لنگش از جمله گندیدگی سم تشخیص تفریقی داده شود. ضایعات ناحیه سم معمولاً در اثر هجوم باکتریهای ساپروفیت بشدت عفونی شده و سبب تورم شدید و عوارض غیر قابل برگشت سم و ناتوانی حرکتی در دام میگردد. 
تب برفکی در گوسفند و بز ( بره و بزغاله ) همانند سایر دامها تلفات ناگهانی دامهای جوان را به همراه دارد. خسارات و تلفات ناشی از تب برفکی در این گروه شکلی از بروز موارد فرم قلبی است و شدت تلفات در آن معمولاً‌ در موارد عادی بیماری تا ۵۰% نیز می رسد

 کنترل بیماری : 
در دستورالعمل کنترل بیماری بر پایه سه اصل لازم الاجراء و مکمل یکدیگر توصیه شده است : 
الف  اقدامات بهداشتی و قرنطینه ای به منظور جلوگیری از ورود ویروس تب برفکی و بخصوص تیپ های جدید و غیربومی. 
ب- مراقبت کلنیکی و سرولوژیکی به منظور شناخت تغییرات بیماری و ماهیت سویه های در گردش. 
ج  واکسیناسیون و ایجاد پوشش ایمنی در دامهای مورد هدف با استفاده از واکسن کشته .


مهمترین و اساسی ترین روش پیشگیری و کنترل بیماری تب برفکی ، بکارگیری اقدامات بهداشتی و قرنطینه ای است به نحوی که از ورود ویروس دریک گله و یا جمعیت جلوگیری نماید. از جمله اقدامات فوق ، باید هر واحد پرورش و نگهداری دام و بخصوص مجتمع های بزرگ دامپروری و تولید شیر و گوشت مسائل زیر را جدی گرفته و بکار بندند: 
۱- جلوگیری از ورود دام آلوده و حامل ویروس به دامداریها و یا دامپروری تولید شیر و گوشت. 
۲- ضدعفونی وسائط نقلیه. 
۳- ضدعفونی و رفع آلودگی دامداریهای آلوده تا رفع بیماری. 
۴- کشتار دامهای مبتلاء بخصوص در دامداریهای بزرگ و مجتمع های تولید شیر و گوشت و سوزاندن و دفن بهداشتی لاشه دامهای مبتلاء. 
۵- رعایت مقررات بهداشتی قرنطینه ای فردی اکیپ های واکسیناتور ، تلقیح مصنوعی ، دامپزشک و افراد ورودی به دامداری و استفاده از لباس و چکمه متعلق به دامدار. 
6- ضدعفونی روزانه وسائط نقلیه حمل شیر در زمان ورود و خروج. . 
7- عدم برداشت و انتقال کود آلوده تا رفع کامل بیماری. 

 روش واکسیناسیون : 
استفاده از واکسن کشته تب برفکی ساخت موسسه رازی و یا وارداتی که از سوشهای درگردش ویروس تب برفکی بومی تهیه می شود مناسبترین واکسن درحال حاضر می باشد. زمان واکسیناسیون برابر با توصیه شرکت سازنده واکسن حداقل هر ۴ ماه یکبار در واحدهای دامپروری و مناطق اشاره شده و همراه با استفاده از راپل واکسن و رعایت تمامی اقدامات بهداشتی و قرنطینه ای ذکر شده می باشد.

 

  • گروه خبری : هشدارهای بهداشتی
  • کد خبر : 294815
pr_rkh روابط عمومی استان

pr_rkh روابط عمومی استان

نظرات

0 نظر برای این مطلب وجود دارد

نظر دهید

لینک کوتاه