اداره کل دامپزشکی استان خراسان رضوی

بسم الله الرحمن الرحیم

قرآن کریم: اى مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاكیزه بخورید! (بقره / 168)

موضوع غذا و تغذیه در قرآن كریم از چنان اهمیتی برخوردار است كه در بیش از 300 آیه به طور مستقیم یا غیرمستقیم مطرح شده است. قرآن صریحاً انسان را به توجه و مراقبت در خصوص غذای خود سفارش می كند، كلمه «فلینظر» تنها 4 بار در قرآن به كار رفته است كه دو مورد آن درباره غذای انسان (سوره كهف/19 - سوره عبس/ 24)، می باشد که با اندیشه و تأمل در آیه «فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى طَعَامِهِ» كه مهمترین دلیل قرآنی بر اهمیت و لزوم توجه به غذا می‌باشد، و در روایات نیز احادیث بسیاری با موضوعات همچون بر زبان آوردن نام خدا، تشویق به کم خوری، نهی از پرخوری، توجه به نوع غذا و دقت در انتخاب آن، خوردنی های حلال و حرام، خواص گیاهان، میوه ها و سایر خوراکی ها و... وارد شده است.

موضوع غذا و تغذیه؛ علاوه بر اثرات مهم آن در مراحل تولید و مصرف غذا که باعث از میان بردن كفر و تقویت روحیه اطاعت از خدا و شكر در برابر نعمت های او دارد، اصول ارزشمند دیگری همچون توجه به حلال و حرام و بهداشتی بودن آن نیز برداشت می‌شود، که در این خصوص روایتی از امام رضا علیه السلام علت و فلسفه حلال و حرام بودن آن تصریح می نمایند و می فرمایند: خداوند تبارك و تعالى هیچ خوردنى و نوشیدنى را حلال نكرده است، مگر آن كه درآن منفعت و صلاحى بوده و هیچ خوردنى و نوشیدنى را حرام ننموده، مگر آن كه در آن ضرر و فسادى بوده است. پس آنچه که مفید و مقوّى بدن، و باعث تقویت آن شود، حلال شده است و هر چیزی دیگری که ضرر داشته باشد و نیرو و قوت را از بین ببرد و باعث مرگ انسان گردد حرام است مثل سموم و مردار و خون و... . و همچنین در اسلام هر چیز زیان آوری که به جسم انسان لطمه وارد آورد، تحریم شده و این یک قاعده فقهی است که: "کلّ مضرّحرام؛ هر چیزی که ضرر دارد، حرام است."

یکی از مضرات مورد تأکید آیات شریفه قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام؛ مبحث خون و خوردن خون است؛ از آنجایی که خوردن خون در میان اعراب پیش از اسلام متداول بود و عربها از خون به شکل‌های گوناگون در تغذیه استفاده می‌کردند و آیات شریفه در مقام نهی آنان از این کار شده که در ذیل آیه شریفه در سوره مائده آیه 3 « حُرِّمَتْ عَلَیْكُمُ الْمَیْتَةُ وَ الدَّمُ وَ ...» اشاره دارد به تحریم چیزهایی که اعراب جاهلی آنها را حرام نمی‌دانستند و به گونه‌های مختلف از خون استفاده و یا خون را می‌خوردند. از جمله «علهز» همانطور که علی(علیه السلام) در یکی از سخنانش، در مقام مذمت و سرزنش اعراب جاهلی و یادآوری نعمت‌های خداوند بر آنان، به وسیله تحریم پلیدی‌ها فرمود: «تَأْكُلُونَ الْعِلْهَزَ وَ الْهَبِیدَ وَ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ،: علهز و... خون می‌خوردند.» علهز غذایی بود که از خون و پشم شتر تهیه می‌شد. بدین گونه که خون را با پشم درمی آمیختند و بریان می‌کردند و می‌خوردند.

و مهم تر از زیانهای خون که بر جسم دارد، ضررهای آن بر روان است و همین زیان هاى اخلاقى، روانى و جسمى خون است كه موجب شده اسلام به نجاست و تحریم آن حكم نماید: إِنَّما حَرَّمَ عَلَیْكُمُ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزیرِ وَ .... (بقره /173) ترجمه: خداوند تنها مردار و خون و گوشت خوك و آنچه را با نام غیر خدا سر بریده اند، بر شما تحریم كرده است.

علیرغم تأکید اسلام و ادیان الهی در خصوص نجاست و حرمت خون که مبتنى بر مفاسد و پیامدهاى منفى است، ولی متاسفانه امروزه شاهد خرافاتی در مورد خون خصوصا قربانی و سنت حسنه قربانی که این سنت حسنه نیز مانند هر سنت دیگری می‌تواند آمیخته با خرافات و رسوم غلط شود، که بسیاری از بزرگان به مناسبت‌های مختلف برای رفع آن‌ها تذکر داده‌اند. در تفسیر نمونه، ذیل این آیه شریفه (بخشی از آیه 37 سوره مبارکه حج): «لَنْ یَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ یَنالُهُ التَّقْوى‏ مِنْكُمْ » - هرگز گوشت‏ها و خون‏هاى آنها (قربانی) به خداوند نمى‏رسد، بلکه تقواى شما به او مى‏رسد». آمده است: «این تعبیر که خون آنها نیز به خدا نمی­رسد... اشاره به اعمال زشت اعراب جاهلى است که هر گاه حیوانى را قربانى می­کردند خون آن را بر سر بت­ها و گاه بر در و دیوار کعبه می‏پاشیدند، و بعضى از مسلمانان ناآگاه بى­میل نبودند که در این برنامه خرافى از آنها تبعیت کنند، آیه فوق نازل شد و آنها را نهى کرد.

متاسفانه هنوز این رسم جاهلى در بعضى از مناطق وجود دارد که هرگاه قربانى به خاطر ساختن خانه‌‏اى می­کنند خون آن را بر سقف و دیوار آن خانه می­پاشند، و حتى در ساختمان بعضى از مساجد نیز این عمل زشت و خرافى را که مایه آلودگى مسجد است انجام می‏دهند، که باید مسلمانان بیدار، شدیداً با آن مبارزه کنند». و همچنین برخی دیگر از انحرافات و خرافات در این سنت حسنه از قبیل:

مالیدن خون قربانی به خودرو و ساختمان و رد شدن از روی خون قربانی و باقی گذاشتن خون قربانی در کف خیابان و جلوی منازل مسکونی که منجر به نجس کردن مسیر عبور مردم می‌شود  و ...

منشأ اصلی خرافات، به این نکته برمی‌گردد که برخی افراد خون قربانی را دارای اثر می‌دانستند و می‌دانند! اما آیه شریفه می‌خواهد این اعتقاد شرک آمیز را از بین ببرد و جا بیندازد که از خون قربانی کاری برنمی‌آید و آنچه مهم است تقوا و نیت الهی برای قربانی کردن است.

در فتوای مراجع عظام تقلید نیز به رعایت و اجرای هرچه بهتر این سنت حسنه قربانی می فرمایندکه به دو نمونه اشاره می شود: مقام معظم رهبری: « سنت حسنه قربانی فی نفسه اشکال ندارد، ولی باید از هر عملی که باعث اذیت دیگران می‌شود، پرهیز کرد و اگر در این زمینه مقرراتی باشد، رعایت آن لازم است».

آیت‌الله مکارم شیرازی می فرماید: «با توجه به اینکه قربانی کردن در کوچه‌ها و خیابان‌ها سبب آلودگی‌های شرعی و بهداشتی می‌شود، لازم است از آن صرف نظر کنند و در جای مناسبی قربانی کنند».

پس یادآوری می شود: لازم نیست خون قربانی حتماً در محل خاصی (مثلا در منزل) ریخته شود، بلکه در هرجایی انجام شود، بنابر نیت فرد محقق خواهد شد. و با توجه به نجس بودن خون قربانی، ریختن آن در خیابان و جلوی پای افراد و یا هیئت‌ها، نه تنها ترجیحی ندارد، بلکه می‌تواند مصداق اذیت مردم هم باشد که به‌خاطر این نجاست، در هنگام رفت و آمد به‌خصوص زمان بارندگی، به زحمت می‌افتند. لذا اگر کسی تمایل به قربانی کردن دارد می‌تواند آن را در یک محیط مناسب غیر مسکونی انجام داده و به‌دست افراد مستحق برساند.

در پایان به یک نمونه از رفتار قانون مداری امام خمینی ره در این خصوص بیان می شود: یکی از خصوصیات بارز امام این بود که حتی در مملکت کفر هم حقوق و قوانین اجتماعی آن جامعه را رعایت می کردند. از جمله وقتی در پاریس برادران پولی جمع کرده و گوسفندی خریدند و آن را در پشت حیاطی که امام برای نماز به آنجا می آمدند، ذبح کردند و به مناسبت شب عاشورا مقداری از آن خوراک تهیه کردند و مقداری از آن را هم برای منزل امام فرستادند. چون در فرانسه قانونی وجود دارد که طبق آن ذبح هر حیوانی در خارج از کشتارگاه به خاطر رعایت مسائل بهداشتی ممنوع است تا امام از چنین قانونی اطلاع یافتند، فرمودند: چون تخلف از قانون حکومت اینجا شده است، من از این گوشت نمی خورم.

محمد حسن شورورزی

مسئول دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان خراسان رضوی